De Oostenrijkse schrijver Robert Musil is weinig bekend, hoogstens bij een handjevol types met een vemeend intellectuele belangstelling. Hij leefde in armoede en is in 1942 op eenenzestigjarige leeftijd in Zwitserland gestorven. Schrijven was zijn roeping en dit leidde onder andere tot Der Mann ohne Eigenschaften, een enorme uit vier delen bestaande roman, die uiteindelijk onvoltooid is gebleven. Hij heeft er meer dan twintig jaar aan gewerkt. In armoedige omstandigheden dus en grotendeels geïsoleerd. Zijn vrouw Martha was zo ongeveer zijn enige gezelschap. Ze werden in leven gehouden door de financiële steun van speciaal voor hem opgerichte genootschappen. Musil werd gevormd door een militaire en technische opleiding, waarna hij ondermeer filosofie heeft gestudeerd. Al snel ging hij schrijven, aanvankelijk als ‘monsieur le vivisecteur’. Het moet geen sympathieke of toegankelijke man zijn geweest. Biografische schetsen omschrijven hem als koel, afstandelijk, verbitterd en arrogant. Het grootste deel van zijn leven ging hij gebukt onder een gebrek aan erkenning. Zijn werk werd slechts in een zeer kleine en selecte kring opgemerkt. Daarnaast had hij weinig vriendelijke woorden over voor collega-schrijvers, waar hij zich regelmatig geringschattend over uitliet. Hij vond hen over het algemeen oppervlakkig, modieus en verweet hen gebrek aan diepgang. Bovendien wantrouwde hij elke vorm van succes. Thomas Mann, toch een van de belangrijkere Duitstalige schrijvers uit de 20e eeuw, moest het nog het meest ontgelden. Musil vond dat Mann zijn succes vooral te danken aan het feit dat hij de liberale vooroordelen van de intelligentia op een verfijnde manier tot uitdrukking bracht in zijn werk. Ondanks deze kritiek heeft Thomas Mann hem vaak gesteund. Door het oprichten van een Musil-Verein en later, toen de situatie in Oostenrijk grimmiger werd na de Anschluss, heeft hij het echtpaar geholpen om te emigreren naar Zwitserland. Musil’s vrouw Martha was Joods. Enige jaren later is hij gestorven. Bij zijn crematie waren acht mensen aanwezig.

Het lijkt een romantisch beeld: de zich miskend voelende auteur, die het schrijven als zijn noodzakelijke en enige taak beschouwt en verder in grote afzondering en armoede leeft. En zo een meesterwerk produceert. Van arrogantie en verbittering is in Der Mann ohne Eigenschaften weinig terug te vinden. Wonderlijk. Het werk wordt soms wel gekenmerkt door een koele, objectiverende toon, maar de duizelingwekkende diepgang van zijn beschouwingen, die de volledige breedte van het bestaan lijken te omvatten en zich steeds bewegen tussen superieure rationele analyses en een mystieke emotionaliteit en verbondenheid, verlenen de roman een diepgang, intensiteit, veelomvattendheid en esthetiek die zijn weerga niet kent. Ik ken geen boek dat een zo volledige staalkaart lijkt te bevatten van nagenoeg alle bestaansmogelijkheden, karakters en menselijke neigingen. En dit alles in een stijl waarin taal en betekenis symbiotisch elke denkbare immanente gelaagdheid tot leven brengen om deze de lezer laten proeven. Wie het Duits ook maar enigszins machtig is, moet het zeker in deze taal lezen. In de vertaling gaat namelijk veel verloren en de enkele Duitse woorden of zinswendingen die je mist laten zich ruimschoots compenseren door de precieze inhoudelijke duiding waarmee de Duitse taal elke betekenis weet te openbaren en het geheel zo intellectueel en esthetisch op een hoger plan brengt. Een onnavolgbaar diep meesterwerk van niet te vatten diepgang en schoonheid, dat is het.